Niêm luật của câu đối

Có lẽ ngày nay dù ít nhiều ai cũng biết câu đối là gì, cũng từng xem, đọc qua những câu đối ở đền chùa hay treo trong nhà dịp Tết. Tuy vậy, chắc không nhiều người tìm hiểu kỹ những niêm luật đối với một câu đối. Bài viết này cũng không có tham vọng nghiên cứu sâu về vấn đề này, thay vào đó chỉ là mấy dòng tản mạn, nhằm giúp cho các bạn trẻ ngày nay có thể thưởng thức, hay sáng tác câu đối như một thú vui tao nhã ngày xuân.

Người xưa quan niệm: "Nếu thơ văn là tinh hoa của chữ nghĩa thì câu đối là tinh hoa của tinh hoa". Vì vậy việc viết câu đối cũng có rất nhiều quy định chặt chẽ liên quan đến chữ, nghĩa, thanh, sắc,... Nhưng nếu hiểu một cách đơn giản thì có những quy luật như sau cần tuân thủ:

• Đôi câu đối gồm hai câu (trái, phải) có số từ đơn bằng nhau (hai vế đối)
• Các từ/cụm từ tương ứng ở hai vế đối nhau về âm (bằng/trắc)
• Các từ/cụm từ hai về đối nhau về nghĩa (to/nhỏ, lớn/bé, rộng/hẹp,...)
• Các từ cụm từ tương ứng ở hai vế đối nhau về ý (chả sợ/chỉ lo, bao năm/một lúc,...)
• Đối loại: danh từ đối danh từ, động từ đối động từ, tính từ đối tính từ,... 

Câu đối càng tuân thủ đúng nhiều luật thì càng được coi là "chỉnh" hay "chuẩn". Nhưng đó mới chỉ là về khuôn phép. Điều quan trọng nhất là câu đối hoàn chỉnh phải thể hiện được một ý gì đó rõ ràng, đọc lên có vần, có điệu, dễ hiểu, dễ nhớ. Về mặt nội dung, câu đối có thể phân loại thành:

• Ca ngợi con người, ca ngợi danh nhân
• Ca ngợi thiên nhiên
• Ca ngợi non sông, đất nước
• Chúc tết, chúc mừng những sự kiện tốt đẹp
• Nói lên chí khí của người viết
• Trào phúng, châm biếm thói hư tật xấu
• Tức cảnh

Tóm lại, tuy rất nhiều niêm luật nhưng câu đối không phải là đặc quyền của các cụ hay của chữ Hán, các bạn trẻ ngày nay vẫn có thể viết những đôi câu đối hay, bằng tiếng Việt. Chỉ cần nắm bắt những ý chính, cơ bản trong việc viết một đôi câu đối.